Esse Yozish Tartibi: Bosqichma-Bosqich To‘liq Qo‘llanma

Kirish

Bugungi kunda esse yozish — har bir talaba, abituriyent va o‘quvchi uchun muhim ko‘nikma hisoblanadi. Bu nafaqat imtihonlarda, balki kundalik hayotda ham o‘z fikrini aniq ifodalash, tahlil qilish va asoslashga yordam beradi. Quyida esse yozish tartibi bosqichma-bosqich tushuntiriladi.

Esse nima?

Esse — bu muallifning biror mavzu haqidagi shaxsiy fikrini, tahlilini va munosabatini ifodalovchi yozma asar. U ilmiy maqola yoki referatdan farqli o‘laroq, erkinroq uslubda yoziladi. Asosiy maqsad — muammoni o‘z nuqtai nazaridan yoritish, dalillar bilan isbotlash va o‘quvchini o‘ylantirishdir.

Esse yozishda muallifning ovozi sezilib turadi: u o‘z fikrini “nima uchun” va “qanday qilib” degan savollar asosida asoslaydi. Masalan, “Ta’limda texnologiyaning o‘rni” mavzusida esse yozganda, siz texnologiyaning ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil qilib, o‘z pozitsiyangizni bildirasiz.

Esse yozishdan maqsad

Esse yozishning asosiy maqsadi — tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, mantiqiy fikr bildirishni o‘rganish va yozma nutqni boyitishdir. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z qarashlarini dalillar bilan ifodalashni, boshqacha nuqtai nazarni ham tahlil qilishni o‘rgatadi.

Agar siz oliy ta’limga tayyorlanayotgan bo‘lsangiz, esse yozish sizning fikrlash darajangizni namoyon etadi. Shu bois, Oliy ta’lim haqida maqolasini o‘qish, yozma ishning umumiy maqsadini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi.

Essening asosiy turlari

Esse bir nechta yo‘nalishlarda yoziladi. Har bir turining o‘z maqsadi va ifoda uslubi bor.

1. Tahliliy esse

Bu turda muallif biror asar, voqea yoki fikrni chuqur tahlil qiladi. Masalan, adabiy asarni tahlil qilishda syujet, qahramonlar, g‘oya va til uslubiga e’tibor qaratiladi.

2. Taqqoslovchi esse

Ikki yoki undan ortiq fikr yoki asarni solishtirishga asoslanadi. Masalan, “Alisher Navoiy va Bobur ijodi” mavzusida o‘xshash va farqli jihatlar ko‘rsatiladi.

3. Fikr-mulohazali (argumentativ) esse

Muallif o‘z fikrini dalillar orqali isbotlaydi. Har bir paragrafda asosli dalil va misollar keltiriladi.

4. Tavsiflovchi esse

Biror joy, hodisa yoki shaxs haqida batafsil tasvir beriladi. Bu turdagi esse hissiyot va obrazlarga boy bo‘ladi.

5. Shaxsiy esse

Muallif o‘z hayotiy tajribasidan kelib chiqib yozadi. Bu tur eng erkin va samimiy yozuv sanaladi.

Esse yozish bosqichlari

1. Mavzuni tanlash

Mavzu — essening yuragi. Sizga qiziqarli bo‘lgan, fikr bildirishingiz mumkin bo‘lgan mavzuni tanlang. Mavzuni to‘g‘ri tushunish uchun savol bering: “Bu mavzu nimani o‘rganadi?” yoki “Men bu haqda qanday fikrdaman?”

2. Reja tuzish

Reja — yozuvning yo‘l xaritasi. Har bir bo‘limda nimani yozishingizni oldindan belgilab oling: kirish, asosiy fikrlar, xulosa. Shu tarzda sizning esse izchil va mantiqiy bo‘ladi.

3. Material yig‘ish

Fikrlaringizni dalillar bilan mustahkamlash uchun faktlar, maqolalar, iqtiboslar to‘plang. Bu o‘quvchiga sizning fikringiz asosli ekanini ko‘rsatadi.

4. Qoralama yozish

Qoralama — birinchi variant. Yozuvni to‘xtatmasdan, fikr oqimini ushlab qoling. Keyin uni tahrirlay olasiz. Shu jarayonda Mustaqil ish yozish bo‘yicha qo‘llanmadan ham foyda olishingiz mumkin.

5. Tahrirlash va tekshirish

Yozuvni bir necha bor qayta o‘qib chiqing. Grammatik, mantiqiy va stilistik xatolarni tuzating. Yozuv oson o‘qiladigan, ravon va izchil bo‘lishi kerak.

Esse tuzilmasi: Kirish, Asosiy qism, Xulosa

Har bir esse uch asosiy bo‘limdan iborat: kirish, asosiy qism va xulosa.

Kirish qismi

Kirish qismini o‘quvchining e’tiborini tortadigan jumla bilan boshlang. Masalan: “Bugungi yoshlar uchun ta’lim – kelajak eshigini ochuvchi kalitdir.” So‘ng mavzu haqida umumiy ma’lumot berib, asosiy fikringizni bayon qiling.

Asosiy qism

Bu qismda dalillarni, misollarni va tahlillarni ketma-ket joylashtiring. Har bir paragraf bitta fikrni rivojlantirsin. Zarurat bo‘lsa, boshqa manbalardan dalil keltiring. Yozish jarayoni Mustaqil ish yozish maqolasida aytilgan struktura bilan o‘xshashdir.

Xulosa

Yakuniy qismda asosiy fikringizni qisqacha takrorlang va umumlashtiring. Xulosa o‘quvchida “haqiqatan ham to‘g‘ri aytilgan” degan taassurot qoldirishi kerak.

Yaxshi esse yozish uchun foydali maslahatlar

1. Fikrni aniq va qisqa ifodalang. Murakkab gaplardan qoching.
2. Har bir paragrafda bitta asosiy fikrni rivojlantiring. Bu yozuvni tartibli qiladi.
3. Dalillar bilan isbotlang. Fikrni misolsiz qoldirmang.
4. Grammatik to‘g‘rilikka e’tibor bering. Tinish belgilaridagi xatolar ham bahoga ta’sir qiladi.
5. Adabiy misollardan foydalaning. Masalan, “Otamdan qolgan dalalar” asaridan iqtibos keltirish fikrni mustahkamlaydi. Buning uchun Adabiyot darsliklari sahifasidan foydalanishingiz mumkin.
6. Tajriba orttiring. Har kuni kamida bitta qisqa esse yozishga harakat qiling.
7. Yaxshi yozilgan matnlarni o‘qing. Bunda sizga Ta’limiy maqolalar sayti yordam beradi.

Esse yozishda keng tarqalgan xatolar

1. Rejasiz yozish. Natijada fikrlar tartibsiz chiqadi.
2. Mavzudan chetga chiqish. Har bir gap mavzuga xizmat qilishi kerak.
3. Dalillarsiz fikr bildirish. “Men shunday o‘ylayman” deyish yetarli emas — “nima uchun”ini tushuntiring.
4. Grammatik va tinish belgilar xatolari. Ular sizning umumiy saviyangizni pasaytiradi.
5. Xulosa qismini e’tiborsiz qoldirish. Yakuniy fikr o‘quvchiga ta’sir qiladi.

Esse namunasi

Mavzu: “Ta’lim inson hayotidagi eng muhim qadriyatdir”

Kundalik hayotimizda har bir inson muvaffaqiyatga erishishni istaydi. Ammo bu yo‘lda eng ishonchli yo‘ldosh — ta’limdir. Ta’lim bizga bilim, tajriba va to‘g‘ri qaror qabul qilish qobiliyatini beradi.

Bugungi kunda texnologiyalar, axborot oqimi va global o‘zgarishlar insondan doimiy o‘sishni talab qiladi. Shu sababli, har bir yosh o‘z bilimini muntazam oshirib borishi zarur. Maktabda, universitetda yoki mustaqil o‘rganishda olingan har bir dars — bu kelajak sari qo‘yilgan qadamdir.

Xulosa qilib aytganda, ta’lim inson hayotidagi eng qimmat sarmoyadir. Bilim orttirgan odam o‘z hayotini boshqaradi, jamiyatda o‘z o‘rnini topadi va boshqalarga ibrat bo‘ladi.

Esse yozishda baholash mezonlari

Baholashda quyidagi jihatlar e’tiborga olinadi:

1. Mavzuga moslik. Har bir fikr mavzuni ochib berishi kerak.
2. Fikrlarning izchilligi. Matn mantiqan bog‘langan bo‘lishi lozim.
3. Dalillar sifati. Har bir fikr dalil bilan asoslanadi.
4. Til madaniyati. Toza, adabiy tilda yozish muhim.
5. Grammatik to‘g‘rilik. Xatolarsiz yozilgan matn yuqori baholanadi.

Bu mezonlar Attestatsiya talablari maqolasida ham o‘qituvchilar uchun keltirilgan — mazmun jihatidan o‘xshashliklar mavjud.

Esse yozishni o‘rganishda foydali resurslar

• Adabiyot darsliklari va esselar to‘plami.
• Infoedu.uz saytining ta’limiy bo‘limlari.
• Onlayn kurslar va esse yozish bo‘yicha treninglar.
• Yozma nutqni rivojlantirish uchun chet tillaridagi esse namunalari.
• Kitobxonlik dasturlari: “100 ta eng yaxshi esse”, “O‘ylash san’ati” va boshqalar.

Xulosa

Esse yozish — bu san’at. Har bir satr sizning fikrlash tarzingizni, dunyoqarashingizni va yozma madaniyatingizni ko‘rsatadi. Shuning uchun har bir essega mas’uliyat bilan yondashish, reja asosida yozish va xatolardan o‘rganish muhim. Shunda siz har qanday imtihonda yoki tanlovda muvaffaqiyat qozonasiz.

Tez-tez so‘raladigan savollar (FAQ)

1. Esse va referat o‘rtasidagi farq nimada?
Referat — ma’lumot yig‘ishga asoslangan, esse esa shaxsiy fikrni ifodalovchi yozuvdir.

2. Esse yozish uchun necha so‘z kerak?
Odatda 200–400 so‘z yetarli, lekin topshiriq talabiga qarab o‘zgaradi.

3. Esse yozishda mavzudan chetga chiqsa bo‘ladimi?
Yo‘q, har bir jumla mavzuni ochib berishi kerak.

4. Kirish qismini qanday yozish kerak?
O‘quvchini jalb qiladigan fikr yoki iqtibos bilan boshlang.

5. Dalillarni qayerdan olish mumkin?
Adabiyotlar, maqolalar, ilmiy manbalar va shaxsiy kuzatishlardan.

6. Esse uchun qanday baholash mezonlari bor?
Mavzuga moslik, fikrlarning izchilligi, dalillar sifati va grammatik to‘g‘rilik.

7. Xulosa qismini qanday yozish kerak?
Asosiy fikrni qisqacha takrorlab, umumlashtiruvchi jumla bilan yakunlang.

8. Esse yozishda iqtiboslar ishlatish mumkinmi?
Ha, lekin manba keltirish zarur.

9. O‘quvchilarga mos esse mavzulari qayerdan topiladi?
Darsliklar, internetdagi ta’limiy saytlar va kundalik hayot voqealaridan.

10. Esse yozishda vaqtni qanday tejash mumkin?
Oldindan reja tuzing, materiallarni tayyorlab oling va qoralama yozishni kechiktirmang.